اصلاح سبك زندگی هم بیفایده است!
ادامه توضیحات دكتر فریدون عزیزی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد درونریز و متابولیسم، استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران را در رابطه با چاقی و اصلاح سبک زندگی می خوانیم:
آیا هنوز كشورهای پیشرفته بیشترین آمار مبتلایان به چاقی را دارند؟
این یك تصور غلط است. امروزه چاقی مفرط در كشورهای پیشرفته زیاد است، ولی اضافه وزن در كشورهای در حال توسعه یا برابر با كشورهای پیشرفته است و یا از آنها بیشتر است؛ یعنی میتوان گفت مجموعه اضافه وزن و چاقی در كشورهای در حال توسعه و پیشرفته یكسان است، منتها در كشورهای در حال توسعه اضافه وزن بیشتر است و در كشورهای پیشرفته چاقی مفرط.
كشور ما چطور؟
متأسفانه هر چه كه جلوتر میرویم، چاقی در كشور ما هم در حال افزایش است، چون در كشورهای پیشرفته، مسئله استفاده زیاد از كالری و كمتحركی از 50 سال قبل شروع شد و در كشور ما از 20 سال پیش. بنابراین اگر سبك زندگی غلط همین طور پیش برود، 30 سال دیگر ما هم از نظر آمار مبتلایان به چاقی در رده كشورهای پیشرفته یا حتی بالاتر از آنها خواهیم بود.
تكلیف كسانی كه در اثر عوامل ژنتیك به این بیماری مبتلا شدهاند چیست؟
كسانی كه مسئله ژنتیك دارند به دو دسته تقسیم میشوند: گروه اول كسانی هستند كه یك بیماری نادر دارند و از ابتدای زندگی تعداد سلولهای چاقی در آنها زیاد است كه باید سراغ درمانهای تهاجمی بروند مثل عمل جراحی. اما اكثر افراد این طور نیستند، یعنی زمینه ژنتیك چاقی دارند، ولی با رعایت كردن یك سری از عوامل محیطی و تغییر در سبك زندگی میتوانند چاقی خود را كنترل كنند. البته تغییر و اصلاح شیوه زندگی در همه جای دنیا مشكلی است كه وجود دارد و اصلا ساده نیست. در نظر بگیرید مثلا مسواك زدن را فقط صبح انجام میدهید و حالا بخواهید شب هم این كار را انجام دهید، خوب مسلما كار سادهای نیست و كمترین تغییر در شیوه زندگی مسائل عصبی و روانی زیادی را به همراه دارد كه گاهی فرد آن را رها میكند.
برای همین است كه ما از افراد دارای چاقی مفرط توقع نداریم كه وزن طبیعی خود را برگردانند، بلكه به آنها توصیه میكنیم در یك دوره زمانی، سعی كنند وزن خود را در یك اندازه مشخص كاهش دهند.
گفتید افراد دارای چاقی مفرط به وزن ایدهآل برنمیگردند. این یعنی به هیچوجه نمیتوان وزن نرمالی را برای این افراد متصور شد؟
ببینید، برگشتن به وزن طبیعی برحسب اینكه فرد اضافه وزن داشته باشد یا چاقی درجه یك یا دو یا سه، متفاوت است. برای كسانی كه چاقی مفرط دارند، برگشت به وزن نرمال نزدیك به صفر است. برای چاقی درجه یك و دو، 1 تا 2 درصد امید به برگشت وجود دارد و برای مبتلایان به اضافه وزن، 5 تا 20 درصد این احتمال وجود دارد.
الان خیلیها با استفاده از روشهای مختلف كاهش وزن از قبیل لاغری موضعی، هر ماه مقداری از وزن خود را از دست میدهند. شما میگویید این كاهش وزن هم برگشتپذیر است؟
صد در صد. اصولا این روند در كشورهای غربی زیاد است كه افراد با روشهای مختلف ابداع شده مثل استفاده از انواع گوشوارههای لاغری، كمربندهای لاغری و انواع دستگاههای ماساژ كه از نظر ما پایه علمی هم ندارند، سعی در كاهش وزن میكنند، اما بعد از 5 تا 6 ماه، وزن کاهش یافته برمیگردد و یا حتی بیشتر میشود.
پس با توجه به برگشتپذیر بودن چاقی میتوانیم بگوییم كه این بیماری درمان نسبی دارد نه مطلق؟
همینطور است، البته اگر انگیزه قوی در فرد وجود داشته باشد، بعضی از افراد میتوانند به وزن طبیعی برگردند و آن را نگه دارند. برای همین است كه ما میگوییم اگر كسی چاقی مفرط داشته باشد و بتواند در عرض 6 ماه 10درصد وزنش را كم كند و آن را نگه دارد، این یك موفقیت است. اگر هم این روند تا 3سال ثابت بماند، فرد تقریبا موفق بوده است.
ما تمام رژیمهای سفت و سختی را كه مثلا باعث میشوند فرد در عرض یك ماه، 5 تا 6 كیلو وزن كم كند را مطرود میدانیم، چون بیشتر افراد با اضافه وزن بیشتری مجددا به چاقی برمیگردند.
به هر حال برای افراد دارای چاقی مفرط هم هرچند درمان قطعی وجود ندارد، ولی روشهای درمانی در مورد این افراد كاملا كنار گذاشته نشدهاند. به این روشها اشاره میكنید؟
ببینید، برای درمان چاقی و در بررسی افرادی كه اضافه وزن و چاقی دارند، ما سه مسئله را در نظر میگیریم؛ BMI، اندازه دور كمر و عوارض و بیماریهای مرتبط. چون نحوه برخورد ما با كسانی كه چاقی مفرط دارند با كسانی كه اضافه وزن دارند، متفاوت است.
یعنی برای كسانی كه بیماری همراه مثل بیماری قلبی ، دیابت و ... ندارند، با توصیه رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی كافی او را به سمت وزن كمتر سوق میدهیم، اما در مورد كسی كه چاقی مفرط دارد و دچار فشار خون بالا یا سكته قلبی شده، درمانهای شدیدتری داریم.
ولی پیشنهاد شما برای همه گروهها یكی است: اصلاح سبك زندگی. اینطور نیست؟
بله همینطور است. البته این روش در كسانی امكانپذیر است كه ما بتوانیم در آنها انگیزه ایجاد كنیم، چون بدون ایجاد انگیزه، هیچ روشی مؤثر نیست، بنابراین تغییرات و همراهشدن یك روانشناس در طول دوره درمان اولین كار است.
منظورتان از درمانهای شدیدتر در افراد با چاقی مفرط چیست؟
خوب ما به هیچوجه نمیتوانیم در عرض 3 تا 6 ماه در این افراد كاهش وزن ایجاد كنیم، بنابراین باید وارد درمانهای دارویی شویم. البته خیلی از افراد باور غلطی نسبت به این داروها دارند و باید بدانند كه این داروها تا زمانی كه مصرف بشوند، مؤثرند ولی وقتی كه قطع شوند تاثیر خود را كاملا از دست میدهند، حتی داروهای بسیار گران.
بنابراین این داروها به كسانی توصیه میشود كه چاقی مفرط دارند؛ چون ثابت شده همین 5 تا 6 كیلو وزن كمكردن موقتی هم باعث كاهش فشار خون میشود، ابتلا به دیابت را كم میكند و چربی خون را پایین میآورد.
پس این افراد باید مدت مدیدی این داروها را مصرف كنند؟
بله، مگر اینكه با قطع دارو شیوه زندگی خود را هم تغییر دهند. البته ناگفته نماند تجربیات ما در مصرف داروهای جدید نشان میدهد تاثیر آنها بیش از 2 تا 3 سال نیست و ما نمیدانیم كه بعد از این مدت تاثیرشان ماندگار خواهد بود یا نه، و عوارض خواهند داشت یا نه.
خوب برای افرادی كه چاقی درجه دو یا سه دارند، چه پیشنهادی دارید؟
در این افراد بعد از كار اولیه كه برای تغییر شیوه زندگی میكنیم كه در بیشتر موارد هم بیفایده است، ناچاریم به سراغ درمانهای جراحی برویم؛ چون طول عمر این افراد بهدلیل ابتلا به بیماریهای مختلف كوتاه است.
امروزه با پیشرفتهایی كه در عرصه جراحی ایجاد شده، بهنظر میرسد كه این روشها دارای عوارض كمتری هستند. تا 40 سال پیش، تنها كاری كه برای این افراد انجام می شد این بود كه مقداری از رودهها را از مسیر جذب مواد غذایی كنار میگذاشتند و یا معده را به قسمت انتهایی روده میچسباندند؛ یعنی همان عمل بایپس(bypass) كه با این كار حتی مواد غذایی مفید هم جذب نمیشدند و نتیجه آن ابتلا به بیماریهای كبدی و گوارشی بود.
برای همین، امروزه سعی می کنند از طریق روشهای مختلف مثل آندوسكوپی، معده را کوچک کنند. چون بیهوشكردن این افراد هم حتی خطرناك است.
البته توجه كنید چاقی یك چرخه معیوب بیماری جسمی و روانی است و خیلی از افراد تمایلی به كاهش مصرف مواد غذایی ندارند و حتی بعد از این اعمال جراحی هم زیاد خوشحال نیستند و ممكن است بعد از عمل دچار مشكلات روانی شوند.
برای همین است كه تأكید میكنم انجام عمل جراحی احتیاج به بررسیهای عمیق ژنتیك خانوادگی و روانی دارد تا مناسببودن فرد برای عمل جراحی كاملا مشخص شود.
*مطالب مرتبط:
رژیم های لاغری نامتعادل و رژیم متعادل
راه های تقویت انگیزه ی لاغر شدن
دلایل چاقی افراد و انواع روش های لاغری
لیپوساکشن؛ خلاصی از شرّ چربی های...